سیاستگذاری علم در ایران: بررسی نسبت سیاست های علمی با جریان های فکری اجتماعی دوره قاجار

مواجهه ما با غرب مدرن به عنوان مهمترین مسئله هویتی و تاریخی از دوره صفویه تا کنون همواره محل تأمل متفکران بوده است. یکی از عرصه های قابل توجه این مواجهه، ورود علوم مدرن به ایران است که به خصوص به مظاهر تکنولوژیک آن فروکاسته شد. در جریان این مواجهه تاریخی، جریان های فکری ایران نسبت به توصیف و تبیین این علوم و فنون و نسبت آن ها با علوم سنتی، مواضع مختلفی اتخاذ کردند که متناسب با میزان اثر گذاری اجتماعی این جریان های فکری و موضعی که نسبت به علوم مدرن داشتند، سیاستگذاری های رسمی علم سامان یافت. دوره قاجار به جهت اهمیت صورت بندی جریان های فکری و تأثیر مشخص آن در دوره های بعدی در این تحقیق اهمیت ویژه دارد. در این دوره به جهت نزدیکی جریان های روشنفکری به دستگاه سلطنت، به طور عمده سیاست های علمی کشور متأثر از نگاه سکولار این جریان ها سامان یافت. علما نیز به دلیل عدم تمیز علوم مدرن از علوم سنتی و تعیین نسبت عالم متحقق غربی با عالم دینی، به تأیید یا در بهترین حالت سکوت نسبت به سیاست های علمی سکولار پرداختند. از سوی دیگر فهم ناقص جریان های فکری از غرب که متأثر از فقدان فهم فلسفی در این دوره است، موجب گردید مبتنی بر سیاست های اتخاذ شده، اقداماتی صورت گیرد که حتا توسعه علم و تکنولوژی در ایران توفیق نیافته و با شکست مواجه گردد.